Bardzo stara pieśń wielkanocna. Znana i śpiewana w różnych Kościołach chrześcijańskich.
Jej historia nie jest prosta do opisania. Z grubsza prawdopodobnie było tak:
- melodia, a może też tekst (niemiecki) powstał w wieku XI (Christ ist erstanden),
- w połowie XV wieku ten tekst (czeski) odnajduje się w jednym ze zbiorów gregoriańskich (tropów) Buoh všemohuci,
- czeski zbiór oczywiście zyskał też wersję łacińską jako Deus omnipotens, a trzecia zwrotka zaczynała się od Christe surrexisti (mniej więcej Chryste zmartwychwstały),
- polska wersja o uroczystym przecież charakterze bywała używana w roli hymnu bitewnego, co jednak uległo zmianie skoro niemieccy Krzyżacy śpiewali w tej samej roli właśnie Christ ist erstanden…
Może było tak, może inaczej.
Pieśń ma niejeden polski przekład. Warto też dodać, ze używany współcześnie tytuł Chrystus zmartwychwstan jest tylko „udaje” język staropolski, bo jest całkowicie błędny gramatycznie. Prawidłowy tekst staropolski brzmiał Krystus z martwych wstał je, lecz przez setki lat wyginęły pewne czasy i formy gramatyczne. Wiedza o tych formach też zanikła, w XIX wieku ktoś z najlepszymi chęciami próbował tekst „ustaropolszczyć” Wystąpienie i utrwalenie się formy ’zmartwychwstan jest’ wynika prawdopodobnie z analogii (i rymu) do frazy ’dan jest’ w następnym wersie. Cóż, Sienkiewicz też stworzył język stary (w tym przypadku średniopolski), który nigdy nie istniał, a który brzmi „odpowiednio do epoki”.
(Kliknij na powyższy obraz; plik PDF z nutami otworzy się lub „ściągnie”, zależnie od ustawień Twojej przeglądarki)
Tekst współczesny (Śpiewnik Mioduszewskiego):
Chrystus zmartwychwstan jest,
Nam na przykład dan jest;
Iż mamy z martwych powstać,
Z Panem Bogiem królować,
Alleluja
Tekst współczesny ks. J. Heczko (Śpiewnik Ewangelicki nr 173):
Chrystus Pan wstał z martwych
Po swych mękach twardych.
Stąd mamy pociech wiele,
Chrystus nasze wesele,
zmiłuj się, Panie!
Tekst staropolski (zapisany oryginalnie głagolicą)
Krystus z martwych wstał je,
Ludu przykład dał je,
Eż nam z martwych wstaci,
Z Bogiem krolewaci
Kyrie <eleison>.
